ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Fas’ın Kazablanka’sının adı Casablanca’dan (Beyaz Ev) geliyor. Araplar Dar-el Beyda, yani Beyaz Kent olarak bilir. Amerika’nın Başkanı Roosevelt ile Churchill Kazablanka’da 1943 Ocak ayının 12’sinden 24’üne kadar süren uzun soluklu konferans gerçekleştirmişlerdi. Yanlarında, Fransa adına General de Gaulle de bulunuyordu. İngiliz Başbakan, kendince önemli birkaç nedene bağlı olarak Türkiye’nın ne pahasına olursa olsun savaşa sokulmasında ısrar ediyor, Roosevelt ise karşı duruyordu. Zaten Askeri Danışman Marshall da Türkiye’nin tarafsız konumunu korumasından yanaydı. Anlaşılmıştır; bahsettiğimiz, 1939’da başlamış olan İkinci Dünya Savaşıdır elbette. Türkiye, savaşa girebilecek durumda değildi ve böyle bir hareketin felâket olacağı kuşkusuzdu. İnönü, İngiltere’yi küstürmeden bu çok tehlikeli öneriyi savuşturmak zorundaydı.
Konferansının sonunda Churchill kendi fikrini, üs kurmak şeklinde kabul ettirdi ve Ankara ile temasa geçildi. Müttefikler Churchill’in niyetini riskli bulmuşlar ve bizden en yüksek derecede güvenlik istemişlerdi. En güvenli yer olarak Kıbrıs’ı önerdiler. İsmet Paşa da, görüşmenin Adana’da yapılmasını istedi ve kabul ettirdi. Churchill 30 Ocak günü Adana’da, RAHMETLİ ŞAKİRPAŞA HAVALİMANINA indi. Buradan da trenle Yenice’ye geçildi ve görüşmeler başladı.
PAŞA’NIN NOTLARINDAN
“26 İkinci Kanun (Ocak) 1943:Mühimce ve uzunca bir hastalığın nekahetindeyim. Sokağa yeni çıkmaya başladım. Bugün de çıkacağım esnada Başvekilin beni görmek istediğini söylediler. Ehemmiyetli bir mesele mânâsını aldım. Doğru Başvekâlete gittim. Saraçoğlu, İngiliz sefirinin kendisine verdiği haberi anlattı ve bıraktığı yazıyı gösterdi. Mr. Churchill benimle, hiç olmazsa Başvekille, bir yerde buluşmak istiyor. Kıbrıs’ı teklif ediyor.
27 İkinci Kanun (Ocak) 1943 :
Casablanca’da İngiltere ve Amerika’nın konferansı neticesi olarak neşir olunan tebliğ, bugünün havadisidir. Hasımlarından şartsız teslimiyet istiyorlar ve harbi şiddetlendirme tedbirlerini görüştüklerini ilan ediyorlar.
28 İkinci Kanun (Ocak) 1943:
Başvekil haber verdi. Churchill’den cevap gelmiş. Resmi ve gizli ziyaret yapmak üzere Adana’ya gelecek. Yanında büyük generaller bulunacak. En az 24 saat kalacak. Müspet cevabımdan pek memnun olduğunu hararetli olarak bildiriyor. Ayın 30’u için Adana civarındaki bu mülakatın tertipleri ve teferruatı hazırlanmaya başlandı.”
CHURCHILL ADANA’DA
Kudretli İngiliz Başbakan olumsuz ısrarları dikkate almadı ve uçağına atlayıp pilot kabininde oturdu. Hemen o meşhur purolarından birini yaktı. Havacılık kurallarını da ihlâl pahasına kelebek camı açarken pilot’a, “Çek bakalım Adana’ya!..” talimatını verdi.
30 Ocak günü Adana’da karşılanan Başbakan Churchill buradan alınarak getirildiği Yenice’de İsmet Paşa tarafından karşılandı. Vakit geçirmeden görüşmelere geçildi. İki günlük toplantı sonunda, iki kurt devlet adamının çetin müzakerelerinin sonunda İsmet Paşa’nın istediği sonuç alındı. Türkiye, o çok tehlikeli savaşa girmekten kurtuldu; hem de kırıp dökmeden…
Bu toplantı Dünya Tarihinde Adana Konferansı olarak yer aldı.
PAZARTESİ’NE: YİNE İNÖNÜ, YİNE ADANA
