Köy Enstitüleri için ileri sürülen düşüncelerin bazıları şöyle özetlenebilir;
Köy Enstitüleri eğitim alanında, kırsal kesim için hayata geçirilmiş çağdaş bir eğitim uygulamasıdır.
Köy Enstitüleri projesi savaşın, kıtlığın, yoksulluğun, hastalıkların toplumu kırdığı en kötü günlerde başlatılmış ve başarı ile hayata geçirilmiştir.
Köy Enstitüleri’nin amacı sadece okur-yazar bireyler yetiştirmek değil, bütün yurdu kucaklayan bir eğitim sistemiyle kalkınma seferberliği oluşturmak; bilgi deposu bir insan yerine, işe ve mesleğe yönelen, bildiklerini pratik yaşama geçirebilen başarılı bireyler yetiştirmektir.
Enstitülerde toplumumuzun ezici çoğunluğunu oluşturan köylüler, ilk defa insan sayılarak hizmet edilmeye, eğitilmeye değer bulunmuştur.
Ülkenin her yerine aynı nitelikte eğitim götürülerek ulusun tümüne eğitim ve kalkınma olanağı kazandırılmıştır.
Yeni eğitim anlayışı Üretim İçinde Yaratılan ve Giderlerinden Sorumlu Bir Anlayış olarak farklı bir bakış açısı getirmektedir.
Enstitüler kuruldukları çevreye her anlamda açık, o çevreyi ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan inceleyen, hareket noktası kabul eden bir Kültür Merkezi işlevini üstlenmektedir.
Köy Enstitüleri işin içinde, üreterek yani yaşayarak öğrenilen fırsat eşitliğinin tanındığı eğitim kurumlarıdır.
Köy kızlarına erkeklerle eşit koşullarda eğitim verilmeye başlanarak yarının kuşaklarının bilgili, sağlıklı, haklarını bilen yurttaşlar olarak yetişmelerinin yolu açılmıştır.
Bu eğitim anlayışında imece, dayanışma, demokrasi, sorumluluk, iş disiplini, üretim, verimlilik ve spor bütün öğrencilere açık olduğu gibi, yaşamlarının da bir praçası haline gelmiştir.
Köy Enstitüleri’nin yetiştirmeyi planladığı yeni insan düşünen, yaratan, sorgulayan, çalışkan, üretici, katılımcı, demokrat, bilimsel düşünen, sorumluluk sahibi, sosyal bir yurttaş olmalıdır.
Uygulanan İş Eğitimi ilkesi ekonomiyi, üretimi harekete geçiren, modern teknik ve uygulamalar getiren, yaratıcılığa ve üretime yönelten, insanı her alanda geliştiren, zenginleştiren bir eğitim yöntemidir.
Köy Enstitüleri en uzak yurt köşelerini evrensel kültür değerleriyle tanıştırmış, yöresel renkleri ulusal bir bilinçle kültür dünyasına kazandırmıştır.
Etkileri sadece yurtiçinde görülmemiş, UNESCO tarafından gelişmekte olan ülkelere proje olarak da önerilmiştir.
Daha önce ülkemizi ziyaret eden ünlü eğitimci John Dewey “Köy Enstitüleri, hayalimdeki okullardır” diyerek enstitülerin önemini ayrıca ortaya koymuştur.
Cumhuriyetimizin en verimli, en ekonomik, bizden ve en yaratıcı işlerinden olan Köy Enstitüleriyle ilgili “Enstitüler kapatılmasaydı köyler kent olurdu; Enstitüler kapatıldı, kentler köy oldu” diyenlere hak vermemek olur mu?
