(HABER MERKEZİ)-“Felsefenin en büyük temalarından biri kendi kendimize sorduğumuz surudur. ‘Bizi insan yapan nedir?’ sorusuna, bilim insanı Seville’li Isidore’a “Batı Antikliğini kapsayan uzun bir felsefi gelenek, onun parlak sonsözü, homo risu capax’ın antropofel-felsefi teorisiyle yanıt verir. İnsanın en eşsiz özelliği gülme yeteneğidir.”
Seville’li Isidore başyapıtı Etimolojiler’de bunu şöyle açıklıyor ve ‘İnsan aklı, ölümlü, karasal, iki ayaklı bir hayvandır’ diyor ve ekliyor:
Bu teorinin felsefi kökeni Samoslu Pisagor’a dayanmaktadır. Yunan filozofu Iamblichus’a göre , Pythagoras’a göre gülme, “diğer canlı varlıklarla karşılaştırıldığında, insanın tipik özelliğidir – bazıları onu gülmeye yatkın bir varlık olarak tanımlar -“, göz önüne alındığında, “ayrım ve farklılığı işaret eden gülme yeteneğidir.” farklılaşma.”
Aynı anlamda Aristoteles Hayvanların Parçaları adlı eserinde “sadece insanların gıdıklanmasının nedeni sadece derisinin inceliği değil, aynı zamanda insanın gülebilen tek hayvan olmasıdır” der.
İskenderiyeli ilahiyatçı Clement ise Pedagog’da şöyle diyor; “İnsan gülen bir hayvan olduğu için her şeye gülmemek gerekir” ve insanı risk kapasitesi olarak kabul eder. Suriyeli filozof Porphyry ise Isagoge’de şöyle diyor; “Gülebilmek yalnızca insana bağlıdır.” Ona göre asıl olan, “insanın gülebilmesi konusunda tek bir [tür] üzerinde, herkes için ve her zaman üzerinde anlaşmak üzere bir araya gelmeleridir; çünkü her zaman gülmese de şöyle söylenir: bu kapasiteye (…) doğuştan sahiptir.”
Aynı şekilde Hippolu Augustine, Özgür İrade Üzerine adlı kitabında şaka yapmanın ve gülmenin “insana özgü davranışlar” olduğunu, ancak bunların “insanın en düşük mükemmelliklerinden” ikisi olduğunu savunuyor.
Kahkahanın felsefi sansürü
Gülme kapasitesi Antik Çağ’da da etik açıdan düşünülüyordu.
Tarihçi Diogenes Laertius’un Lives adlı eserinde , en ünlü filozofların Pisagor reçetelerinden birinin “kahkahanın hakimiyetinde olmaması” olduğunu söylerken görüşleri ve cümleleri, sansürcüler arasında Pisagorcuların kendileri öne çıkıyor. Ayrıca yukarıda adı geçen Iamblichus, Pisagor’a göre kahkahanın “tüm tutkuların temsilcisi” olduğu göz önüne alındığında, kişinin en gizli Pisagor emirlerinden biri olan “kendini karşı konulamaz kahkahalara teslim etme” diye dua ettiğini doğrular.
Platon, Devlet’te şunu belirtir: “Kahkahanın egemen olduğu değerli insanları sunmak kabul edilemez.” Ve Aristoteles Bela’da “ kahkahanın bir tür düzensizlik ve aldatmaca olduğunu” ileri sürer.
Kilise Babalarının geliştirdiği felsefe de gülmeye karşı çıkıyordu. Caesarea’lı Basil, Milanlı Ambrose veya John Chrysostom’un yanı sıra Seville’li Leandro ve Hippo’lu Augustine gibi yazarlar bunu doğruluyor. İkincisi, Akademisyenlere Karşı’da “kahkahadan daha aşağılayıcı bir şey yoktur” diyor ve birincisi Leandro, bakirelerin eğitimi ve dünyayı küçümseme üzerine “kahkahanın aşağılayıcı gösterisi” hakkında konuşuyor.
Bir ara noktada, “Tanrı şüphesiz erdemli kahkahanın yaratıcısıdır” ve “bilgeliğin amacı eğlence ve kahkahadır, ancak pervasızca uygulanan şey değildir” diyen Yahudi filozof İskenderiyeli Philo’yu buluruz. Aptallar, sadece yaşları nedeniyle değil, aynı zamanda iyi yansımaları nedeniyle zaten grileşmiş olanlarınki.
Gülmeyi savunmak
Üçüncü grupta ise gülmeyi savunan filozofları görüyoruz. Epikuros, Vatikan Cümleleri’nde “felsefe yaparken aynı zamanda gülmeniz gerektiğini” belirtir. Yani gülmek sansürlenmemelidir, aynı zamanda akılcılık gibi gereklidir. Felsefe okuyucunun kahkahasını arayarak mizahtan yazılabilir mi? Epikurosçu bir bakış açısından evet. Bunu The Seville Philosopher’da da yapmaya çalıştım . Sevillalı Aziz Isidore’un abartılı biyografisi .
Cicero ise Hatip Üzerine adlı eserinde gülmenin seyircinin iyi huyunu teşvik ettiğini belirtiyor. Bir yandan konuşmacının kültürlü, eğitimli ve dünyevi bir insan olduğunu gösteren zekasına hayranlık uyandırır, diğer yandan şakalar ve kahkahalar sayesinde hoş olmayan durumlar veya tartışmalarla seyreltilmesi zor durumlar ortadan kalkar.
Ancak Antik Çağ felsefesinde gülmenin bir savunucusu varsa, o da Lucilius’a Ahlak Mektupları’nda kendisinin güçlü olduğunu ve acı karşısında zafer kazanma yeteneğine sahip olduğunu iddia eden ve “cellatları onu öldürdüğünde bile gülmeyi bırakmayan” Seneca’dır. “İşte bu gerçek, zulmün tüm kaynaklarını ona karşı kullandılar.”
Yani acıyı yenmede gülmek de akıl kadar etkilidir: “Kahkahayla yenilen acı, akılla yenmez mi?” diye sorar. Bu nedenle Seneca, Ruhun Huzuru Üzerine’de Herakleitos’unkinden çok Demokritos’un örneğini takip etmeyi tavsiye eder, çünkü eğer İkincisi ağlamasıyla tanınırsa, ilki de gülmesiyle, yapma ve düşünmedeki gülümseme tavrıyla tanınırdı. Yazara göre hayata gülmek, pişmanlık duymaktan daha insanidir ve hayata gülenler, başkalarından, onun için ağlayanlardan daha fazla minnettarlığı hak ederler.
Gülebilen başka hayvanlar var mı?
Her ne kadar son yıllarda gülmenin yalnızca insanlara özgü olmadığını , aynı zamanda diğer hayvanlara da özgü olduğunu göstermeye çalışan araştırmalar yapılmış olsa da , şu ana kadar yalnızca gülmeye benzer davranışlar ortaya konmuş, bunların aynı doğaya ve sonuçlara sahip olduğu kesin olarak belirtilmemiştir. .
Her halükarda felsefe tarihi bize gösteriyor ki, türümüzün en karakteristik ve ayrıcalıklı kapasitesi olsun ya da olmasın, bizi tanımlayan şey olsun, gülmek bizi insan yapar.
