Bugün 18 Şubat; Gazi Mustafa Kemal Paşa, 88 yıl önce bugün, 16 Şubat’ta başladığı Adana Gezisini tamamlayıp Konya’ya gelmişti. Daha önce 30/31 Ekim 1918, 5 Ağustos 1920, 15 Mart 1923, 15 Ocak 1925 ve 16 Mayıs 1926’da olmak üzere Adana’yı altı kez onurlandırmıştı. Bu gezilerin ilk ikisi Kurtuluş’tan önceydi.
DÜNYA EKONOMİK KRİZİ
Paşa bu gezisini Çukurova’da, özellikle Adana’da yaşandığı iddia edilen “çok ciddi ekonomik sıkıntı” üzerine yapmıştı. Esasen, 1929’da başlayıp yıllarca süren ekonomik kriz en güçlü ülkeleri bile adamakıllı sarsmış, doğal olarak Türkiye de bundan payını almıştı. Adanalı zengin toprak ağaları ve bazı milletvekilleri çiftçinin bankaya borcunu, hazineye vergisini veremeyecek durumda olduğunU ısrarla söylüyorlar, şikayet ediyorlardı. Haklı olabilirlerdi. Türkiye de krizden en az zararla kurtulabilmenin arayışı içindeydi. 1929’da ilk kez milli parasını devalüe etmek zorunda kalmıştı. Ülkenin ana gelir kaynağı olan tarım ürünleri ihracatı hayli gerilemişti. Tarım ürünleri deyince, elbette akla ilk olarak Adana’nın pamuğu ve buğdayı gelmekteydi. Dünya toplam ticaret hacmi hızla düşüyordu zaten. Aynı yıl, New York Borsası çökmüş, bu olay bütün dünyayı çok olumsuz etkilemişti. Paşa, Adana’daki durumu yerinde görmeye karar verdi.
GAZİ KÜL YUTMADI
12 Şubat günü Ege Vapuruyla Mersine gelerek birkaç ziyareti gerçekleştirdi ve saat 18.00’de trenle Malatya’ya gitmek üzere ayrıldı. 15 Şubat’ta Dörtyol’daydı. Buradaki incelemelerinden sonra 16 Şubat’ta Adana’ya gelir gelmez kent içinde ve çevresinde incelemelerde bulundu. Tetkiklerini ertesi gün de sürdürdükten sonra Valilik, Parti Merkezi ve belediyeyi ziyaret ettikten sonra Türkocağı’nda konuşma yaptı.
Öfkeliydi… Ekonomik kriz vardı ama, bazı varsıllar bunu fırsat olarak değerlendirmek istemişlerdi. Esasen Mersin’e geldiğinde, neler olup bittiğini öğrenmek üzere maiyetten görevlendirip Adana’ya gönderdiklerinden etraflı bilgileri almıştı bile. Ulu Önder’in o günkü konuşmasından bazı bölümleri sunuyoruz şimdi.
“Arkadaşlar, birkaç günden beri bölgenizde bulunuyoruz. Dünden beri de muhitinizde, içinizde, sizlerle temastayız. Bu muhitte söz konusu olabilecek muhtelif meseleler üzerinde mümkün olabilen tetkikatta bulundum. Ziraat meselelerine temas ettim. Bu memleket ahalisi, umumiyetle büyük, ciddi ve hakiki bir ıstırap ve sıkıntı karşısında değildir.
Fakat, bazı sıkıntılara uğrayanların mevcudiyeti de inkar edilemez.
Yalnız, üzerinde durulması gereken nokta şudur ki, asıl sıkıntıya duçar olan halkın ekseriyetinden ziyade, büyük arazi ve çiftlik sahibi bulunanlardır. Bunlar arasında öteden beri, kısa zamanda fazla servet yapmak arzusu ile mali takatlerinin üstüne çıkanlar vardır. Tabiatiyle, muhtelif bankalara, şuraya-buraya yaptıkları borçlar birikmiş, bunları sıkıntı ve ıstıraba ve ümitsizliğe sevketmiştir. Asıl halk kitlesinin, çiftçilerin, emeği ile geçinenlerin ıstırabına dair bir misal vermek isterim.
Bir taraftan vergi vermek vazifesiyle mükellef olan vatandaşlar daima vergi vermemek cihetine gitmişler, öte taraftan, vergiyi almakla vazifeli Maliye memurları müsamaha etmişlerdir. Bugün, çalışkan bir defterdar işe başlamış ve en nihayet, kanun belki biraz fazla ciddi bir surette tatbik edilmeye başlanınca, müsamahaya alışmış bulunanlarda sıkıntı ve sızıltıya yol açmıştır. Sebep ne olursa olsun vatandaşın derdine çare bulmak, yardımda bulunmak Cumhuriyet Hükumetinin üstleneceği bir vazifedir. Fakat, Hükumetin himayesini talep ederken, karşısına gerçek ahlak sahibi olarak çıkmak gerekir; yoksa, bir takım hasis, aşağılık menfaatlerini gizlemeye çalışmak, şahsi ıstırapları bütün millete atfetmek ve bu suretle Cumhuriyet Hükumetini kandırmak isteyenler bilsinler ki, daima aldanacaklardır…”
Ulu Önder, daha sonra da Adana’daki 20 bin Türk vatandaşın Türkçe’yi konuşamamsından şikaet ederek Türkocağı yetkililerini de uyarmış ve akşam trene atladığı gibi Konya’ya hareket etmişti.
FOTOĞRAFLAR
A
GAZİ PAŞA İSTASYONDA: Gazeteler Ulu Önderin geleceğini manşetten verdiği için istasyon önü ve geçeceği cadde sevgi gösterisinde bulunmak üzere toplanmış binlerce Adanalı tarafından doldurulmuştu. Geceyi trende, Misis İstasyonunda geçirmişti. Fotoğraf, Gazi Paşa’yı İstasyondan ayrılırken beraberindekiler ve karşılayıcılar arasında gösteriyor.
B
17 ŞUBAT GÜNLÜ TÜRKSÖZÜ: Paşa’nın Adana’ya gelişini manşetten vermişti.
C
18 ŞUBAT GÜNLÜ YENİ ADANA: Devlet Reisinin yer yer sertleşen ifadelerle Türkocağı’nda yaptığı konuşma gazetelerde olduğu gibi yer aldı.
