İnanılması zor ama gerçek; ispirto, yani menekşe renkli alkol mahalle bakkallarında bile satılır, her evde mutlaka olurdu. Pratik yakıt olduğu kadar, bazen ilaç, bazen de mikrop kırıcı olarak kullanılırdı. Yanılmış olamam, çocukluk dönemlerimde, ispirtosuz tek bir ev olmazdı, olamazdı. Çok da ucuzdu.
YAKITTI, İLAÇTI
Aslını, faslını soracak olursanız, en önce, alkol derecesi yüzde 90’ın altına düşmeyen sıvı yakıttı. Kullanım alanı çok genişti. Evlerimizde, tenekecilerin yapıp ucuza sattığı küçük ispirto ocakları olurdu. Çaydanlık kaynatmak, sahanda yumurta pişirmek, bir-iki kişilik yemek ısıtmak için çok pratik ısıtıcı sayılırdı ispirto ocakları. Genelde mahalle tenekecileri tarafından üretilen üç ayaklı basit ısıtıcılardı. Altı-üstü hafif bombeli, yuvarlak, yaklaşık 15 santim kadar çapı olan 6-7santim yüksekliğindeki deposu olurdu. Deponun üst yanında, kenara doğru ispirtonun döküleceği minik kapaklı küçük bir boğazı olurdu. İspirto bu boğazdan küçük bir huni kullanılarak dökülürdü. Üstte, tam ortada, ana depoya lehimle tutturulmuş iki santim kadar yüksekliği, bir-buçuk santim kadar çapı olan silindirik boğaza sıkı sıkı yerleştirilen pamuk üstüpünün(*) on santim kadarı depoya indirilir, dışarıda bir buçuk santim kadarı yanıcı fitil olarak bırakılırdı.
İspirto ocaklarının kullanımı çok kolaydı. Kibriti fitile yaklaştırmak, mavi parlak alevin yükselmesi için yeterliydi. Üst tarafından içe bükülmüş ve yuvarlak ızgarayı tutan ayaklara çaydanlık, tava, sahan hatta küçük tencere oturtulabilirdi.
DEZENFEKTANDI
İspirto iyi bir dezenfektan sayılırdı. Ufak tefek yara ve sıyrıklarda mikrop kırıcı olarak kullanılırdı. Parmağa batan kıymığı çıkarırken de, ucu yakılarak mikroptan arındırılmış iğne ayrıca ispirto ile silinerek kullanılabilirdi. Enfeksiyon patlatılırken de, aynı işlem yapılırdı. Bunalım geçirenler için kolonya yerine geçer, alına, şakaklara, bileklere sürülerek
ferahlamalarına çalışılırdı.
MENEKŞE RENKLİYDİ
Üretilmiş haliyle renksiz ve su gibi saydam olan ispirto, satışa sunulmadan önce menekşe rengine kavuşturulurdu. Rengi vermenin en pratik yolu, sabit veya kopya kalemi denilen kalem içinden bir parçası kırılıp atılmasıydı. Böylece, yanlışlıkla içilmemesi güvence altına alınmış olurdu.
TIBBÎ MÜSTAHZAR
Sadece sıyrıklarda, ufak-tefek yaralarda değil, sinek ısırıklarında, böcek sokmalarında da rahatlatıcı sayılırdı ispirto. Bazı kaşıntılar için de çözüm olabilirdi.
Sırt ağrıları, kulunç tutulması, soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklarda şişe çekmek yaygındı. Ucuna pamuk sarılmış çubuk ispirtoya batırılarak yakılır ve şişe dediğimiz yuvarlak dipli bardaklara sürülüp deriye yapıştırılırdı. Soğuk bardaktaki sıcaklık çabucak geçince dd deri bardağın içine doğru çekilir, böylece, rahatlık sağlamaya çalışılırdı.
Sırtın her yanına birkaç kez uygulanan bu işlem “Şişe çekmek” diye bilinirdi. Sırtın hemen her yanına ve yanlara uygulandıktan sonra da, bol miktarda ispirto sürmek gerekiyordu.
Bildiğim kadarıyla şimdilerde ispirto satışı özel izin ve ruhsatla yapılabiliyor. Zaten yakıt veya ısıtıcı olarak kullanımdan kalkalı uzuuun yıllar olmuştur.
(*)Üstüpü: Pamuk ipliği üretilirken masuralardan sıyrılan, iyice dolaşık iplik demeti.
NOT: ANKARA’DAKİ BASKIN ŞEHİTLERİNE TANRIDAN RAHMET, YARALILARA ACİL ŞİFALAR DİLİYORUM.
